Tot de algemene risico's behoren risico's als macro-economische ontwikkelingen en rente-, loon- en prijsontwikkelingen. Daarnaast zijn er onzekerheden over (toekomstig) rijksbeleid en ontwikkelingen in wet- en regelgeving die risico's met zich mee kunnen brengen. Door deze onzekerheden is het op dit moment nog niet goed mogelijk de financiële gevolgen van deze risico's te kwantificeren. Hier hebben alle gemeenten in ons land mee te maken.
Gemeentefonds (Algemene dekkingsmiddelen)
Voor de algemene uitkering uit het gemeentefonds, de belangrijkste inkomstenbron van de gemeente, geldt de zgn. “trap op/trap af systematiek”. Dat wil zeggen dat de hoogte van de uitkering fluctueert gekoppeld aan het niveau van de rijksuitgaven. Op lange termijn kunnen uitgaven bijgesteld worden indien de inkomsten uit het gemeentefonds (naar verwachting) afnemen. Echter een afname kan ook gedurende het begrotingsjaar aan de orde zijn of zelfs met terugwerkende kracht door een afrekening van een eerder jaar. Op het moment dat zich zo’n negatieve bijstelling voordoet en er geen mogelijkheid meer is om de uitgaven in de begroting aan te passen, zal de tegenvaller die daardoor ontstaat ten laste komen van het resultaat en moet er een beroep worden gedaan op het weerstandsvermogen. Ook indien sprake is van een hoogconjunctuur, bestaat de kans op het risico van een neerwaartse bijstelling van de algemene uitkering. Bijvoorbeeld omdat de begrotingsbedragen van de ministeries niet volledig tot besteding komen. Dit resulteert dan gedurende het jaar of zelfs achteraf ook in een korting op het gemeentefonds. Doordat de uitkering op dit moment bevroren is voor 2020 en 2021 is dit risico op dit moment echter nihil.
Een extra dimensie die op dit moment speelt is de beoogde herziening van de verdeling van het gemeentefonds. Onlangs is besloten dat deze herziening met een jaar wordt uitgesteld en ingaat per 2022. In z’n algemeenheid is de verwachting dat er een verschuiving gaat plaatsvinden van ‘platteland naar stad’ en van ‘klein naar groot’. Voor Heusden zou dit nadelig uit kunnen pakken. In beginsel zal de meerjarenraming passend moeten worden gemaakt naar het nieuwe inkomstenniveau; tijdelijk zou er een situatie kunnen ontstaan waarop een beroep op het weerstandsvermogen moet worden gedaan. Hoewel de kans ook groot is dat er een vereveningsfonds komt voor een nog te bepalen periode zodat nadeelgemeenten de tijd krijgen om geleidelijk hun begroting bij te stellen naar hun bijgestelde inkomstenniveau.
Decentralisaties (programma Sociaal domein)
Begin 2020 is een uitgebreide risico-analyse uitgevoerd voor het sociaal domein. Met een groep medewerkers met diverse achtergrond en betrokkenheid in dit domein zijn zo goed als mogelijk inschattingen gemaakt van de onzekerheden die er zijn. Deze zijn vervolgens gekwantificeerd door het benoemen van kans en impact. Ook reeds aanwezige beheersmaatregelen zijn benoemd. Bij de risico's is onder andere aandacht voor:
- ontwikkeling van de zorgbehoefte;
- inwoners met een zorgbehoefte die niet in beeld zijn;
- de moeilijkheden om actuele sturingsinformatie te verkrijgen;
- de gevolgen van regionale samenwerking op de uitvoering van de werkzaamheden;
- wijzigingen als gevolg van ingrijpen van het Rijk - zowel op beleid als financieel.
We zouden met de belangrijkste risico's aan de slag gaan in de afgelopen maanden maar inmiddels zijn we ingehaald door de tijd. Als gevolg van de Corona uitbraak heeft de focus elders gelegen en daarnaast is inmiddels het onderzoek 'sturing Sociaal Domein' gestart wat een grote overlap kent. Los van de effecten van Corona, die voor het sociaal domein nog zeer moeilijk te bepalen zijn, blijven de eerdere risico inschattingen actueel. Het financiële resultaat van deze inventarisatie is dat er een weerstandsvermogen nodig is van ca. € 2,2 miljoen. Hiervoor is de reserve Sociaal domein op dit moment nog toereikend. Er is daarom geen risico opgenomen in de doorrekeningen voor de algemene reserve.
Afgenomen algemene risico’s
De volgende algemene risico’s waren opgenomen in de vorige paragraf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Als gevolg van de ontwikkelingen in de laatste maanden zijn deze echter nu vervallen:
Programma Aanpak Stikstof (PAS) - vervallen
In mei 2019 is er door de Raad van State uitspraak gedaan naar aanleiding van een aantal ingediende zaken over het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Onderdeel van het PAS is dat vooruitlopend op toekomstige positieve gevolgen van maatregelen voor beschermde natuurgebieden, alvast toestemming wordt gegeven voor activiteiten die mogelijk schadelijk zijn voor die gebieden. Zo’n toestemming ‘vooraf’ mag niet (meer). Afgelopen jaar is landelijk hard gewerkt aan een oplossing voor deze situatie.
Voor onze gemeente geldt nog steeds dat we tot nu toe maar beperkt geraakt zijn. Waar er specifieke risico’s in grondexploitaties zijn ontstaan zijn die meegenomen in de risico analyse daar. Het volgen van dit dossier is inmiddels onderdeel van de reguliere taken waardoor het risico niet meer afzonderlijk wordt opgenomen. Wanneer daar aanleiding voor is worden specifieke, gekwantificeerde risico’s bij een volgende inventarisatie opgenomen.
Klimaatakkoord - vervallen
In juni 2019 heeft het kabinet het klimaatakkoord gepresenteerd. Het kabinet ziet hierin voor de gemeenten een belangrijke regierol om de noodzakelijke energietransitie te realiseren. Het is nog steeds onduidelijk wat dit precies betekent en welk deel van de werkzaamheden bij de gemeente terecht komen. Hoewel als uitgangspunten onder andere betaalbaarheid voor de samenleving en compensatie van de toename van uitvoeringskosten van gemeenten gelden is het de vraag of dit volledig gerealiseerd zal worden. De VNG is hier nu actief mee bezig onder andere door een uitvraag bij de gemeenten over de verwachte uitvoeringskosten. Bij de decembercirculaire zijn in ieder geval middelen ontvangen voor de uitvoeringskosten van de transitievisie warmte, deze zijn naar verwachting toereikend. We zien de uitvoering van het klimaatakkoord niet langer als een verplichting waar we zonder meer aan moeten voldoen en waarvoor we dus in voorkomende gevallen een beroep op het weerstandsvermogen moeten doen. Ook hier zijn nog steeds keuzes te maken over de rol van de gemeente, de ambitie, fasering en de wijze waarop we uitvoeren.